در باب نگرانی علی میرجمالی بابت استفاده حکومت از نرم‌افزار آزاد علیه مردم

علی میرجمالی امروز درباره نگرانی‌اش در خصوص استفاده حکومت ایران از نرم‌افزار آزاد علیه مردم چنین مطلبی را روی ماستودون منتشر کرد:

به طور کلی و فارغ از این که دولت از چه نرم‌افزاری استفاده می‌کند، نقض حقوق مردم و تلاش برای اعمال محدودیت برای دسترسی به اطلاعات محکوم است. این، ربطی به این یا آن دولت، این یا آن حکومت ندارد. اما در خصوص آن مطلب لازم می‌بینم چند نکته و مساله را عنوان کنم:

۱. در ابتدا سوال عجیبی که در ذهن من شکل گرفته و نمی‌توانم پاسخی شرافت‌مندانه برایش پیدا کنم این است که چرا این مساله که اساسا مساله‌ای مربوط به داخل ایران است، به دو زبان فارسی و انگلیسی نوشته شده است. لازم است جهانیان چه چیزی بدانند؟ وارد این بحث نمی‌شوم که چه هدفی می‌تواند پشت این کار باشد. فقط این سوال را وارد می‌دانم.

۲. می‌فرمایند که «حکومت ایران در حال استفاده ابزاری از نرم افزار آزاد است.» مگر دیگران از نرم‌افزارهای آزاد، استفاده غیرابزاری می‌کنند؟ خوب است که توضیح داده شود که منظور نگارنده دقیقا چیست.

۳. به عنوان یک طرف‌دار آزادی نرم‌افزار معتقدم که توسعه و به‌کارگیری نرم‌افزارهای آزاد، حق هر شخص حقیقی یا حقوقی است. این که کسی بخواهد از آن به مقاصدی شوم استفاده کند، بحثی جداست. اینکه یک شخص یا یک نظام سیاسی بخواهد از نرم‌افزارهای آزاد برای تضییع حقوق اساسی ملت استفاده کند، بحثی است مستقل از خود نرم‌افزار. آن مساله محکوم است فارغ از این که نرم‌افزار مورد استفاده آزاد و یا غیر آزاد باشد. البته یک حالت دیگری وجود دارد و آن این است که نرم‌افزار مورد استفاده، خودش اساسا با هدف تضییع حقوق مردم توسعه داده شده باشد. این هم نقدی است که به خود نرم‌افزار وارد است و آزاد یا غیر آزاد بودنش فرق خاصی ایجاد نمی‌کند. مساله در این جا، اتفاقی است که رخ می‌دهد نه آزاد یا غیر آزاد بودن نرم‌افزار. با این حال، اگر آن نرم‌افزارهای آزاد و در اختیار کاربران باشند این امکان وجود دارد که مشکلات نرم‌افزاری توسط فرد یا جامعه رفع شوند. امکانی که درخصوص نرم‌افزارهای انحصاری وجود ندارد.

۴. آشنایی یک برنامه‌نویس و توسعه‌دهنده با نرم‌افزارهای آزاد، چیز عجیب و غریبی نیست. همین الان کلی برنامه‌نویس در ایران هستند که نرم‌افزارهای آزاد را می‌گیرند یک دستی به آن می‌کشند و به صورت انحصاری به ملت می‌اندازند. نیاز خاصی به وجدان و اخلاق هم ندارد. هر کسی که برنامه‌نویسی بلد باشد می‌تواند با صرف زمانی کوتاه، یک زبان جدید را یاد بگیرد و یک نرم‌افزار آزاد را ویرایش کند. این، چیزی نیست که محدود به گروه خاصی باشد. اشاره مشخص به کسانی که با نرم‌افزار آزاد آشنایی دارند به این شکل عام، فاقد معنا است مگر آن که نویسنده منظورش افراد یا گروه‌های مشخصی باشد؛ مثلا بگوید فعالان جامعه نرم‌افزار آزاد. اگر چنین است، خوب است که صریحا بیان شود.

۵. پیش بردن پروژه‌هایی نظیر فیلترینگ یا شبکه ملی اطلاعات، پروژه‌هایی هستند که اجرای‌شان نیازمند داشتن افرادی متعهد به اهداف حاکمیت است. حاکمیت در زمینه‌ها مختلف آدم‌های متخصص زیادی را در اختیار دارد. احمقانه خواهد بود اگر حکومتی بیاید سر چنین مسائل حساسی، پای کسانی را باز کند که سرشان درد می‌کند برای به چالش کشیدن نفس وجود چنین ساز و کارهایی. اگر منظور نگارنده این است که حکومت می‌خواهد پس از ایجاد زیرساخت، خدماتی مبتنی بر نرم‌افزارهای آزاد بدهد و آن‌ها جایگزین کند با نرم‌افزارها و خدمات انحصاری خارجی، بحث دیگری است. اگر چنین است، نگارنده لازم است اساسا توضیح دهد که چه باید کرد که ضمن حفاظت از حریم شخصی و امنیت اطلاعات و نیز معامله‌نکردن بر سر حق آزادی رایانش و داشتن کنترل روی نرم‌افزار، می‌توان جلوی حرکت به آن سمت را گرفت.

۶. نگارنده به طور مشخص از تلاش فعالانه حکومت برای جذب افراد آشنا با نرم‌افزار آزاد گفته است. مصادیق این تلاش فعالانه چیستند؟

۷. پیش‌تر سر مسائل دیگری هم این سوال را طرح کرده بودم که خط قرمز آقایان برای مزدور یا «دست نشانده ستمگر» شناخته شدن چیست. هرگز پاسخ مشخصی دریافت نکردم. توسعه‌دهدگان وردپرس و اوبونتو و فایرفاکس و حتی فراتر از آن‌ها، زبان‌ها و چهارچوب‌های نرم‌افزاری و… هم شامل می‌شوند؟ چه مدل کاری باعث می‌شود که یک نفر بشود مزدور یا دست‌نشانده؟ نتیجه‌اش را هم که در ماه‌های گذشته دیدیم: به اسم رسواسازی و شرمگین‌سازی عمومی، انجام هر کاری علیه چنین افرادی مباح بلکه واجب می‌شود. این خط قرمز دقیقا کجاست؟

تمام این بحث را، رها کردن اصل و فرو رفتن در حاشیه می‌دانم. اصل مساله از دید من، حق دسترسی آزادانه به اطلاعات است، امنیت داده‌ها و حریم شخصی است؛ داشتن کنترل روی نرم‌افزار و آزادی رایانش است؛ عدم حرکت به سمت اینترنت طبقاتی است. حکومت برای نقض این مسائل اساسی، مطلقا نیازی به افراد غیر معتمد که با نرم‌افزار آزاد آشنایی داشته باشند ندارد. تمام این کارها با کمک نرم‌افزارهای انحصاری قابل انجام هستند. انحصاری بودن حتی لازمه کار است تا بتوان نسبت به داشتن کنترل حکومت روی ابزارها و ارتباطات، اطمینان حاصل کرد. حکومت، نه تنها خودش کلی برنامه‌نویس و متخصص در اختیار دارد، به لطف ارتباطات حسنه با دولت‌هایی مثل چین و سوریه، به راحتی می‌تواند از دانش و امکانات آن‌ها نیز استفاده کند.

لازم است نگارنده اسناد و شواهدی منتشر کند که نشان دهد نگرانی نسبت به استفاده حکومت از نرم‌افزار آزاد برای دست‌اندازی به حقوق ملت، یک مساله اساسی است. اساسی در این سطح که اگر بر فرض محال بشود جلوی استفاده حکومت از نرم‌افزار آزاد را گرفت و این فرض محال که بشود مانع همکاری آشنایان با نرم‌افزارهای آزاد با حکومت شد، چنین پروژه‌ای به پیش نمی‌رود. نظر به شناختی که از نگارنده دارم می‌دانم که نباید امیدی به ارائه سند و مدرک قابل توجهی بود. با این حال نظر به اعلام آمادگی ایشان برای انتشار مقاله و ویدئو در خصوص «مصادیق استفاده ابزاری از نرم‌افزار آزاد برای شنود یا تسهیل فیلترینگ و روش مقابله»، به انتظار می‌نشینیم.